TENTOONSTELLING
The Geopolitics of Infrastructure — Hedendaagse perspectieven
13 juni – 21 september 2025
M HKA, Antwerpen
Tekla Aslanishvili, Mirwan Andan & Iswanto Hartono, Winnie Claessens, Köken Ergun & Fetra Danu, Köken Ergun & Tashi Lama, Assem Hendawi, Jean Katambayi Mukendi, Pejvak, Shahana Rajani, Sojung Jun, The Question of Funding, Jonas Staal, Zheng Mahler. Tentoonstellingsarchitectuur door Studio PARA~
Curator: Nav Haq
Grote ideeën rond wrijvingsloze grenzen
Hedendaagse visies op de geopolitiek van infrastructuur
Nav Haq
Infrastructuur is geworteld in grote ideeën. Ze vormt het fundament voor de mondiale circulatie van objecten, denkbeelden, informatie en mensen. Tegelijk manifesteert ze zich op tastbare wijze in onze directe leefomgeving: als de stromen, uitwisselingen en dragende structuren die ons bestaan, onze bestaansmiddelen en onze samenlevingen mee vormgeven. Van mobiele telefoons tot de goederen en het voedsel dat we consumeren, van het water dat uit de kraan stroomt tot de trein die ons op reis meeneemt — achter al deze ogenschijnlijk vanzelfsprekende elementen gaat een complexe, gelaagde infrastructuur schuil. Meer nog: vaak gaat het om meerdere netwerken die in nauw overleg functioneren. Het is dan ook geen verrassing dat iets wat doorgaans onzichtbaar blijft, maar stilaan alles doordringt tot op het punt van algehele afhankelijkheid, vandaag zo’n grote urgentie krijgt. Het overwinnen van tijd en ruimte — het ‘wrijvingsloos’ maken van deze grenzen — is de kernambitie van infrastructuur: ons dichter bij elkaar brengen, zodat we sneller en over grotere afstanden en landsgrenzen heen zaken kunnen delen en verspreiden.
Infrastructuur wordt uitgerold op transnationale, vaak zelfs mondiale schaal. Denk bijvoorbeeld aan het immense netwerk van onderzeese kabels dat de ruggengraat vormt van ons dagelijks internetverkeer. Infrastructuur geeft mee vorm aan de menselijke leefwereld en de productie van kennis en welvaart. Ze belichaamt het idee van een wereld in voortdurende beweging. In de organisatie van samenlevingen onderscheiden we twee elkaar ondersteunende krachten: de ‘superstructuur’ als immateriële kracht, die bestaat in een wederzijdse interactie met de ‘infrastructuur’ als haar materiële tegenhanger. Indien we de superstructuur begrijpen als het geheel aan institutionele kaders — politiek, recht en bestuur, maar ook cultuur, filosofie, ideologie, geloofssystemen, wetenschap en kennis — dan is het de infrastructuur die op de meest tastbare wijze handel, transport, productie, energie en communicatie mogelijk maakt. Daarnaast ondersteunt ze vitale aspecten van het openbare leven, zoals gezondheidszorg, onderwijs, nutsvoorzieningen en kunst.
In de hedendaagse wereld omvat infrastructuur ook domeinen zoals technologie en big data, stedelijke planning en stedenbouw — denk aan de oprichting van nieuwe hoofdsteden in landen als Indonesië en Egypte —, automatisering, en het algoritmisch beheer van mondiale stedelijke ruimtes. Haar reikwijdte strekt van grootschalige spoorwegcorridors, zoals China’s herinterpretatie van de historische Zijderoute via het Belt and Road Initiative (BRI), tot diepwaterhavens zoals die van Gwadar in Pakistan. Toch is het weinig bekend dat er rechtstreekse treinen rijden tussen Tangshan en Antwerpen — twee strategische havens aan weerszijden van Eurazië, rechtstreeks met elkaar verbonden. Tegelijk moeten we erkennen dat infrastructuur ook militaire- en defensiesystemen omvat, en daarmee impliciet ook de mogelijkheid tot vernietiging van andere infrastructuren. Infrastructuur is veelomvattend. De klassieke elementen — aarde, lucht, water en vuur — worden ingezet binnen een context van overlappende jurisdicties, transnationale circulatie, versnelde verstedelijking en de voortdurende organisatie van arbeid. Wat is ervoor nodig opdat een zeldzaam mineraal in de bodem uiteindelijk belandt in de batterij van een telefoon of een elektrische wagen? Samenwerking en concurrentie, afhankelijkheid en onderwerping, milieuschade en ontheemding — infrastructuur speelt een sleutelrol in deze geopolitieke dynamieken tussen staten. Ze neemt een bijzondere positie in: ze is tegelijk een ‘ding’ en de relatie tussen dingen.
Deze dualiteit — tegelijk zichtbaar en onzichtbaar, tastbaar en ontastbaar, en evenzeer gericht op blijvend onderhoud als op belofte voor de toekomst — maakt infrastructuur tot een complex, zelfs conceptueel fenomeen dat zich niet gemakkelijk laat doorgronden. Toch bezit ze het onderscheidende vermogen om zichtbaar te maken hoe processen zich in ruimte en tijd voltrekken. Juist daarom laat infrastructuur zich onderzoeken — vooral vanuit technologische, economische, logistieke, politieke en sociale invalshoeken. Veel kunstenaars onderkennen de urgentie van een dergelijke benadering. Infrastructuur is immers ook een bron van betovering. Ze wordt vaak opgevat als de huidige én toekomstige constellatie van relaties tussen dingen. Publieke, private of hybride infrastructuurprojecten zijn in vele delen van de wereld uitgegroeid tot krachtige symbolen van modernisering, ambitie, invloed en macht. In toenemende mate zien we dat de ‘infrastructuurruimte’ zo omvangrijk wordt dat ze zelf de rol van ‘superstructuur’ begint over te nemen — een vorm van ‘extrastatecraft’, om de term van stedenbouwkundige Keller Easterling te gebruiken — waarbij de infrastructuur optreedt als vertegenwoordiger van de staat en diens macht versterkt. Deze tentoonstelling, getiteld The Geopolitics of Infrastructure — Hedendaagse perspectieven, toont het werk van een generatie kunstenaars die een hedendaagse visie bieden op de specifieke kwestie van infrastructuur binnen een geopolitieke context. Via hun praktijk denken deze kunstenaars transnationaal, en verdiepen zich in de politieke verbintenissen, de verbeeldingskracht en de machtsverhoudingen die inherent zijn aan infrastructuur.
De tentoonstelling belicht hun onderzoek naar de manier waarop infrastructuren functioneren als organisatorische instrumenten binnen onderling verbonden zones, vaak in dienst van staatsmacht en bestuurlijke controle. Voor sommigen is infrastructuur een ‘nerdy’ of banaal onderwerp, voor anderen net intrigerend of zelfs ‘sexy’ — maar voor de meesten blijft het wellicht onopgemerkt. Wie denkt er nog na over wat er allemaal voorafgaat aan het moment waarop we de kraan opendraaien, en wie daar onderweg door getroffen wordt? Hoe belandt informatie op je smartphone? Infrastructuur draagt bij aan de ruggengraat van onze samenlevingen, maar blijft vaak onzichtbaar — tot er iets misloopt. Denk bijvoorbeeld aan de vraag waar Europa zijn gas vandaan haalt als het zich wil losmaken van de afhankelijkheid van Russische leveringen. Het zijn dit soort vragen die de tentoonstelling wil aanreiken. Misschien markeren ze zelfs de herintrede van geopolitiek in de hedendaagse kunst. De artistieke praktijken die hier worden gepresenteerd weerspiegelen een wereld die worstelt met handelsoorlogen, desinformatie, stijgende energieprijzen en conflicten.
En door dit alles wordt ook het landschap blootgesteld aan een complex web van geopolitieke invloeden. Vanuit het besef dat geopolitiek ook de praktijkomstandigheden van kunstenaars bepaalt, presenteert de tentoonstelling dergelijke op onderzoek gebaseerde praktijken en reflecties, vaak met een diepe sociaal-politieke betrokkenheid. Om deze reden besteedt de tentoonstelling ook veel aandacht aan de mogelijkheden van artistieke verbeelding bij het conceptualiseren van nieuwe en alternatieve infrastructuurmodellen. Waarom zouden we afhankelijk zijn van anderen als we nieuwe infrastructuur kunnen bedenken? Dit is zeker een fundamentele vraag die binnen de culturele sfeer wordt gesteld, en met name op plaatsen waar geen duurzame infrastructuur bestaat om artistieke praktijken te ondersteunen.
Wij danken alle deelnemende kunstenaars voor hun betekenisvolle bijdrage aan deze tentoonstelling. Zij geven op uiteenlopende manieren vorm aan hun unieke inzichten in de implicaties van infrastructuur voor politiek, samenleving en cultuur. Hun werk kan worden beschouwd als praktijkgericht onderzoek, waarin specifieke regionale contexten en situaties centraal staan. Dit vertaalt zich in diverse vormen — van experimentele documentaires tot voorstelmatige modellen en prototypes. Daarnaast kent deze tentoonstelling nog twee kenmerken die het vermelden waard zijn.
Ten eerste verlegt de ondertitel ‘hedendaagse perspectieven’ de focus van historische reflectie naar het heden: naar wat zich afspeelt terwijl wij ons dagelijks leven leiden, en de impact daarvan op ons. De groeiende aandacht voor infrastructuur is ongetwijfeld een internationale ontwikkeling. In dat verband is de geografische reikwijdte van deze tentoonstelling het tweede opvallende kenmerk. Aangezien de meeste grote infrastructuurprojecten zich binnen Eurazië situeren, bouwt deze tentoonstelling voort op de blijvende focus van M HKA op praktijken en ontwikkelingen binnen de multipolaire context van dit werelddeel. The Geopolitics of Infrastructure wil in dat geheel een hypothese aanreiken over waar kunst vandaag staat — namelijk dat kunstenaars 21in toenemende mate het vermogen tonen om te reflecteren op de tijd, ruimte en politieke dimensies van infrastructuur in de wereld van vandaag. Hun werk helpt ons de werking van de wereld beter te begrijpen.
Er zijn verschillende medewerkers aan wie we onze oprechte dank verschuldigd zijn. In de eerste plaats danken we Studio PARA~, die het experimentele tentoonstellingsontwerp verzorgde en het thematische uitgangspunt van de tentoonstelling wist te vertalen naar een pragmatische, elegante en duurzame vormgeving. De onderzoeksconferentie Archipelago of Artistic Practices, die plaatsvindt in het kader van de tentoonstelling, wordt mede georganiseerd door Jubilee — Platform for Artistic Research. Ze brengt een reeks inspirerende kunstenaars en onderzoekers samen in een rijk en verdiepend discussieprogramma rond de prangende vraag naar een duurzame onderzoeksinfrastructuur voor de artistieke sector. Voor The Geopolitics of Infrastructure experimenteerden we met een digitale ecologie als kader voor ons redactionele werk. In het bijzonder danken we Nick Axel en Merve Bedir voor de fijne samenwerking en hun inzet bij het opzetten van een ambitieuze reeks verhelderende teksten voor het platform New Silk Roads van e-flux Architecture.
Daarnaast gaat onze oprechte dank uit naar de Han Nefkens Foundation voor de steun bij de opdracht voor het prachtige nieuwe kunstwerk van Shahana Rajani. De vrijgevigheid van de stichting en hun focus op artistieke kwaliteit zijn van grote betekenis voor het mogelijk maken van creatieve expressie in een tijd van toenemende culturele beperkingen. We danken ook de SBS Foundation en het Mondriaan Fonds voor hun genereuze steun aan de deelname van respectievelijk Sojung Jun en Jonas Staal. Tot slot vindt deze tentoonstelling plaats binnen het lopende Museum of the Commons-project van L’Internationale, dat wordt ondersteund door de Europese Unie. Als stichtend lid heeft de confederatie bijgedragen aan waardevolle kansen, uitwisselingen en nieuwe inzichten voor M HKA, en we kijken ernaar uit om samen verder te bouwen aan onze gedeelde toekomst.